Kosovo onafhankelijk... een goede zaak?
In de jaren ’90 was de burgeroorlog in Joegoslavië dagelijks in het nieuws. Kroatië, Bosnië, Servië, Kosovo… Sinds enkele jaren leek de rust te zijn teruggekeerd. Maar de discussie over de onafhankelijkheid van Kosovo houdt aan. Op 10 december stelde de VN-Veiligheidsraad officieel vast dat de onderhandelingen tussen Servië en Kosovo nog steeds niet tot een akkoord hadden geleid. De Kosovaarse regering wil nu eenzijdig de onafhankelijkheid uitroepen. Een zoveelste lont in het kruitvat…
Pol De Vos en Tony Busselen
Kosovo vandaag
Kosovo is 10.887 km² groot, niet eens een derde van België, en heeft een bevolking van bijna 2 miljoen inwoners. Het merendeel van de bevolking is Albanees (92%), slechts 5% is Servisch. Bijna 3% van de inwoners zijn Roma, Turken en andere nationaliteiten. Kosovo is tot op vandaag deel van Servië. Het grenst aan Montenegro, Macedonië, en Albanië. De hoofdstad Pristina telt 600.000 inwoners.
Kosovo is zowat de meest onderontwikkelde regio van Europa. De grootste werkgever is de Amerikaanse militaire basis en een van de grootste inkomstenbronnen zijn de centen die de Kosovaren van overal in Europa naar huis sturen. De werkloosheid bedraagt 35 à 55%. Bovendien heeft Kosovo de jongste bevolking van Europa, wat het een sociaal explosief land maakt. Sinds de economische banden met Servië werden doorbroken, kende het land een opbloei van de maffia.
Tijdbom die al vele jaren tikt…
- Jaren ’80: Duitsland geeft steun aan nationalistische bewegingen in Joegoslavië: Kroatië, Kosovo,…
- Na de val van de Sovjet-Unie winnen nationalistische bewegingen binnen de Joegoslavische federatie snel aan kracht.
- 1991: Slovenië en Kroatië roepen eenzijdig de onafhankelijkheid uit. Duitsland erkent deze nieuwe staten onmiddellijk.
- Daarna roepen ook Macedonië (1991) en Bosnië (1992) hun onafhankelijkheid uit.
- Oktober 1991: in een ondergronds referendum verklaart Kosovo zich onafhankelijk.
- Tussen 1992 en 1995 hebben een reeks nationalistische oorlogen plaats: in Slovenië, in Kroatië en in Bosnië. Resultaat: 250.000 doden.
- Mei 1992: Kosovo kiest een eigen (ondergronds) parlement en president. Er ontstaat een dubbele samenleving: bovengronds Servisch, ondergronds Albanees.
- 1997: het Kosovaars Bevrijdingsleger (UCK) begint gewapende acties. Belgrado reageert met een militaire campagne. Gevolg: duizenden doden, verwoeste dorpen en honderdduizenden vluchtelingen.
- Vanaf 1998 mengen eerst Europa en daarna ook de Verenigde Staten zich steeds openlijker in het conflict.
- 24 maart 1999: NAVO-luchtoorlog tegen Joegoslavië, dat 11 weken later zwicht.
- 2000-2001: Albanese opstand in Macedonië. De NAVO komt tussenbeide. Vandaag nog steeds EU-soldaten aanwezig.
- 2004: Uitbarsting van geweld van Albanese Kosovaren tegen de Servische minderheid.
- Februari 2006: start van de onderhandelingen tussen Servië en Kosovo.
- Mei 2006: Montenegro spreekt zich in een referendum uit voor onafhankelijkheid.
- 10 december 2007: Veiligheidsraad stelt vast dat Servië en Kosovo geen akkoord bereiken.
Met een beetje hulp van het Westen
Nationalistisch geweld deed Joegoslavië uiteenspatten. Met de steun van Duitsland en de Verenigde Staten. Ook vandaag is het Westen alles behalve neutraal.
Zolang Joegoslavië socialistisch was, waren de tegenstellingen tussen de verschillende nationaliteiten relatief beperkt gebleven. Tussen rijkere en armere deelstaten was er een herverdeling van middelen. Maar daar kwam vanaf 1990 een einde aan. In de jaren ’90 geraakte Joegoslavië helemaal in de greep van het nationalistische geweld.
Ook in Kosovo radicaliseerde een afscheidingsbeweging, die door Servië militair werd onderdrukt. Servië was in het vroegere Joegoslavië de grootste deelstaat. (zie kaart) Tot 2006 vormde het nog een federatie met Montenegro, maar ook die sneuvelde vorig jaar.
Kosovo was, anders dan Bosnië, Montenegro of Kroatië, geen deelstaat van Joegoslavië maar maakte integraal deel uit van de deelstaat Servië, zij het dat het daarin een ‘autonome regio’ vormde.
Al van in de jaren ’80 ondersteunde de Duitse geheime dienst ook in Kosovo separatistische bewegingen. Om dezelfde redenen waarom hij in de Kroatië en de andere deelrepublieken de nationalisten steunde, namelijk om de eigen Duitse invloed in de Balkan te versterken.
Eind 1998 namen de Verenigde Staten het initiatief in handen. Ze steunden volop de militaire Kosovaarse afscheidingsbeweging UCK. In 1999 begonnen ze een vernietigende oorlog om president Milosevic van de macht te verdrijven.
Sindsdien wordt Kosovo door NAVO-troepen bezet. Het gebied werd onder het bestuur van de Verenigde Naties geplaatst, zogezegd in afwachting van een akkoord tussen de Serviërs en de Kosovaren. Maar Servië verwijt de NAVO en de VN een partijdige opstelling. Ondanks de aanwezigheid van VN en NAVO zijn er inderdaad geregeld uitbarstingen van etnisch geweld van Kosovaren tegen de Servische en andere minderheden.
Blijvend geruzie
In februari 2006 werden onderhandelingen opgestart over het finale statuut van Kosovo onder leiding van VN-gezant Ahtisaari. Aangezien de UCK elk compromis afwees en daardoor een akkoord onmogelijk maakte, werkte Ahtisaari begin 2007 zelf een voorstel uit. Kosovo krijgt daarin een gesuperviseerde onafhankelijkheid. In de Veiligheidsraad weigerden Rusland en China dit voorstel, omdat het indruist tegen het internationaal recht. Vanaf augustus 2007 gingen de VS, Europa en Rusland opnieuw onderhandelen. Op 10 december melden de onderhandelaars aan de VN-Veiligheidsraad dat er nog steeds geen akkoord is.
Op 14 december besliste de Europese Unie de eenzijdige onafhankelijkheid van Kosovo ‘voorlopig’ niet erkennen. Al is een meerderheid van 22/27 lidstaten er wel voor de vinden. O.a. Cyprus, Griekenland en Spanje zijn hard tegen. Er is wel beslist om 1.800 politiemannen en magistraten te sturen. In ruil voor het aanvaarden van de Kosovaarse onafhankelijkheid mag Servië versneld lid worden van de EU. Servië noemde dit "een schandelijk voorstel".
Het politieke spelletje van de Verenigde Staten
Het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid door Kosovo heeft voor de VS alleen maar voordelen: ze zullen nog machtiger worden.
In plaats van een meer gematigd compromis naar voor te schuiven, blijven de Verenigde Staten en een groot deel van de Europese Unie de Kosovaarse onafhankelijkheid steunen. De VS namen een duidelijk standpunt in: “Als er geen akkoord komt, dan steunen wij de eenzijdige onafhankelijkheid van Kosovo.” Waarom zouden de Kosovaren dan nog onderhandelen?
Rusland en China willen daarentegen geen overhaaste beslissing forceren en verwijzen onder andere naar Cyprus, waar al dertig jaar lang gepraat wordt over een mogelijke hereniging van het Turkse en het Griekse deel van het eiland. Wat geen beletsel was om Grieks Cyprus op te nemen in de Europese Unie.
Rusland vreest dat een eenzijdige onafhankelijkheid voor toenemende instabiliteit zou zorgen in het zuiden van Rusland (Tsjetsjenië) en de Caucasus. Overigens zou dat ook in de Balkan en in sommige Europese landen (Catatonië en Baskenland in Spanje, en Corsica in Frankrijk) de separatisten aanmoedigen.
De VS juichen de onafhankelijkheid toe. Zij hebben zeer veel baat bij het aanslepende geruzie tussen Kosovo en Servië. Door de instabiliteit in deze regio verder aan te wakkeren, wordt de NAVO meer dan ooit ‘onontbeerlijk’ als permanente ‘vredesmacht’ in de regio. Hiermee wordt ook de Westerse – in de eerste plaats de Amerikaanse – greep op de Balkan en Oost-Europa verder verstevigd, ten nadele van Rusland.
De onafhankelijkheid van Kosovo betekent daarmee niet alleen voor Servië een klap, ze is vooral ook een politieke nederlaag voor Rusland. De Verenigde Staten hopen Servië verder te kunnen losweken van zijn ‘zwakke’ Russische grote broer, door het verlies van Kosovo te compenseren met een toekomstig EU-lidmaatschap en zelfs NAVO-lidmaatschap.
Alles voor de olie
Na 1999 bouwden de VS in Kosovo de legerbasis 'Camp Bondsteel'. Dat blijkt zowat de belangrijkste strategische doelstelling van de VS in hun oorlog tegen Joegoslavië. Camp Bondsteel ligt vlakbij belangrijke oliepijplijnen die doorheen de zuidelijke Balkan worden gebouwd. Ze moet olie doorvoeren die aankomt in de Bulgaarse oliehaven Burgas aan de Zwarte zee, door Macedonia naar de Albanese haven Vlore aan de Adriatische zee.
Bondsteel wordt gezien als een belangrijke schakel in de reorganisatie van de Amerikaanse basissen in Europa en meer naar het Oosten. De Washington Post schreef al in 1999 tijdens de oorlog: “Met een steeds fragieler Midden-Oosten, hebben we vliegbases nodig en vliegrechten vanuit de Balkan, om de olie in de Kaspische zee te beschermen”.
Interview Professor Raymond Detrez, Oost-Europa-kenner
“Net als in 1913 wordt Servië’s toekomst bepaald door de grootmachten”
Detrez volgt Joegoslavië al 30 jaar. Hij zag hoe de grootmachten binnenlandse tegenstellingen opdrijven en in hun eigen voordeel exploiteren.
Hoe kadert u de conflicten tussen Kosovo en Servië?
Raymond Detrez. Fundamenteel blijft de Kosovaarse kwestie een banaal nationalistisch conflict: twee naties die aanspraak maken op hetzelfde grondgebied. In 1913 heeft Servië zijn slag thuis gehaald, ook al was de bevolking toen al overwegend Albanees. Zij hebben dat toen gedaan door… ja, eigenlijk op dezelfde manier als de Kosovaren dat vandaag doen: door de grootmachten te betrekken in dat conflict, door het voor te stellen als een mensenrechtenkwestie. Toen was dat gebied Turks. De Serviërs werden onderdrukt en moesten bevrijd worden… De Albanezen werden geïdentificeerd met de Turken, want zij waren ook moslims… Die arme Serviërs moesten daar dan toch beschermd worden. Vandaag liggen de kaarten anders. Het ziet ernaar uit dat de Albanezen hun slag gaan thuis halen. Grotendeels op dezelfde manier. Deze keer speelden zij de rol van slachtoffers, en dat hebben ze in hun public relations naar de grootmachten goed verkocht.
Hoe sterk spelen die grootmachten belang?
Raymond Detrez. Die grootmachten liggen niet aan de basis van het probleem. Maar net als in 1913 wordt de uitkomst bepaald door de krachtsverhoudingen in wat we vandaag de ‘internationale gemeenschap’ noemen.
U bedoelt de Verenigde Staten?
Raymond Detrez. Ook voor Europa is het een belangrijk gebied. De VS spelen graag de rol van ‘big fixer’, de macht die de wereld leidt en altijd alles moet oplossen. Een soort van missie die ze denken te hebben. Maar er spelen ook andere belangen: de Balkan is al eeuwenlang belangrijk voor de controle over het Oosten van de Middellandse Zee. Er wordt ook gewezen op de oliepijpleidingen die daar lopen.
Er is ook Camp Bondsteel, de militaire basis die de Verenigde Staen in 1999 in Kosovo bouwden. Voor velen wees die basis erop dat het voor de VS om veel méér ging…
Raymond Detrez. Om te beginnen, Bondsteel is inderdaad wel een beetje buiten maat. Het ging duidelijk niet alleen om het verschaffen van onderdak aan de Amerikaanse soldaten die toen in Kosovo verbleven. Er zat toen al een langetermijnstrategie achter, en dat men toen al van plan was om Kosovo niet opnieuw Servisch te maken.
En van Russische zijde?
Raymond Detrez. Daar speelt er vooral de frustratie over de uitbreiding van de NAVO. Rusland verliest steeds meer invloed in Oost-Europa. Daar proberen ze er iets aan te doen, maar er is natuurlijk ook een nationalistische oppositie in Rusland die aan de kant van de Serviërs staat. Bovendien is Rusland bevreesd voor navolging. De Russen worden ook met allerhande afscheidingsbewegingen geconfronteerd die vechten voor de onafhankelijkheid van hun regio. Dat is een belangrijk probleem. De soevereiniteit van staten is tot nu toe toch altijd een belangrijk principe geweest. En ook internationaal bestaat er min of meer een consensus dat minderheden zich niet zomaar kunnen afscheiden.
Hoe ging men in Joegoslavië om met de regionale tegenstellingen?
Raymond Detrez. In Joegoslavië waren de noordelijke deelstaten Slovenië, Kroatië en het noorden van Servië meer geïndustrialiseerd, en stonden economisch sterker. Het zuiden is altijd veel minder ontwikkeld geweest: Kosovo, Macedonië, enzovoorts. Men heeft wel geprobeerd om dat zuiden te ontwikkelen. Toch is die tegenstelling verder gegroeid. De inkomensverschillen waren wel een stuk kleiner dan de verschillen in productiviteit tussen de regio’s. Maar het noorden ging dat steeds meer beschouwen als “het zuiden leeft op onze kap”.
Klinkt vertrouwd… als je ziet wat er vandaag in België gebeurt.
Raymond Detrez. (lacht) Er liggen ongelooflijk veel parallellen…. Maar laat me eerst stellen wat niet hetzelfde is. Zo’n burgeroorlog als in de jaren ’90 zie ik bij ons nog niet gebeuren. Hier bestaan allerhande mechanismen die dat kunnen voorkomen. (aarzelt)… Alhoewel ze in Joegoslavië ook zeker waren dat zoiets nooit zou gebeuren. Maar goed.
Welke parallellen ziet u?
Raymond Detrez. Er is een federale staat op etnische basis. Duitsland en Zwitserland of de Verenigde Staten zijn ook federale staten, maar die zijn niet ingedeeld in etnische deelstaten. Maar hier heb je deelstaten die grotendeels samenvallen met etnische groepen: Slovenen, Kroaten, Serviërs ginder, Walen en Vlamingen hier. Daardoor krijgen sociale en politieke problemen een speciale dynamiek. Het worden nationale problemen.
U bedoelt dat economische en sociale problemen nu etnisch worden ingekleurd?
Raymond Detrez. Ja, precies. En dan staat direct de eer van de natie op het spel. Er wordt een grote volkssolidariteit gecreëerd, die eigenlijk op niet zoveel berust.
In Joegoslavië ging het vooral over ‘wie beslist wat er met het staatsbudget gebeurt’. Dat was vooral ook de reden waarom de Kroaten en de Slovenen meer autonomie wilden, namelijk om te beletten dat het nationale niveau een herverdeling ten voordele van het zuiden kon regelen. Dus een stuk tegen het solidariteitsmechanisme.
Dat is te vergelijken met België. Maar aan de andere kant gaan Vlamingen massaal naar Wallonië op vakantie. En de kust zit vol Franstaligen en je ziet daar toch nooit ruzie. Dat was vroeger in Joegoslavië ook zo. Maar nu is daar het onherstelbare gedaan. Onafhankelijkheid kan je niet zomaar terugdraaien.
Publication list - PUBLIC HEALTH
De Vos P, García A, Alvarez A, Rodríguez A, Bonet M, Van der Stuyft P (2012) Public health services, an essential determinant of health during crisis. Lessons from Cuba, 1989-2000. Trop. Med. Int. Health 17: 469-479.
De Ceukelaire W, De Vos P, Criel B (2011) Political will for better health, a bottom-up process. Trpo. Med. Int. Health 16: 1185-1189.
De Vos P, Guerra M, Sosa I, Ferrer L, Rodríguez A, Bonet M, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2011) Comprehensive participatory planning and evaluation (CPPE). Social Medicine 6(2): 106-117.
De Vos P, Guerra M, Sosa I, Ferrer L, Rodriguez A, Bonet M, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2011) Planificación y evaluación participativa e integral (PEPI). Medicina Social 6(2): 120-133.
De Vos P (2010) Strengthening public health systems: an analysis of global trends and counter-praxis in Cuba. Dissertation - PhD in Medical Sciences. Ghent University, 29th of November 2010.
Londoño E, Dario-Gómez R, De Vos P (2010) Colombia’s health reform: false debates, real imperatives. Lancet 375: 803.
De Vos P, Orduñez-García P, Santos-Peña M, Van der Stuyft P (2010) Public hospital management in times of crisis: lessons learned from Cienfuegos, Cuba (1996-2008). Health Policy 96, 64-71. [DOI: 10.1016/j.healthpol.2010.01.005]
(Also in MEDICC Review 2010 12(2): 37-43.)
Van Olmen J, Criel B, Devadasan N, Pariyo G, De Vos Pol, Van Damme W, Van Dormael M, Marchal B, Kegels G (2010) Primary Health Care in the 21st century: primary care providers and people's empowerment [editorial]. Trop. Med. Int. Health 15: 386-390.
De Vos P, Van der Stuyft P (2009) The right to health in times of economic crisis: Cuba’s way. Lancet 374, 1575-1576.
De Vos P, De Ceukelaire W, Malaise G, Pérez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Health through people’s empowerment: a rights-based approach to participation. Health and Human Rights 11(1):23-35.
De Vos P, Malaise G, De Ceukelaire W, Perez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Participation and empowerment in Primary Health Care: from Alma Ata to the era of Globalization. Social Medicine 4(2), 121-127. http://journals.sfu.ca/socialmedicine/index.php/socialmedicine/article/view/269/633.
De Vos P, Malaise G, DeCeukelaire W, Perez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Participación y empoderamiento en la atención primaria en salud: desde Alma Ata hasta la era de la globalización. Medicina Social 4(2); 127-134. http://journals.sfu.ca/socialmedicine/index.php/medicinasocial/article/view/314/651.
Perez D, Lefèvre P, Romero MI, Sanchez L, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Augmenting frameworks for appraising practices of community-based health interventions. Health Policy and Planning 24(5): 335-341. (DOI:10.1093/heapol/czp028)
De Ceukelaire W, De Vos P (2009) Social movements are key towards universal health coverage. Lancet 374:1888.
De Ceukelaire W, De Vos P (2009) Governments, civil society, and social determinants of health. Lancet 373, 298-299.
De Vos P (2009) Las nuevas oportunidades para América Latina. p 161-175. In: Barten F, Rovere M, Espinoza E (eds). Salud Para Todos. Una Meta Posible. Pueblos Movilizados y Gobiernos Comprometidos en un Nuevo Contexto Global. Buenos Aires, IIED – América Latina Publicaciones 2009. [http://www.iied-al.org.ar/Libro%20Salud%20para%20todos.pdf]. [ISBN: 978-987-22370-5-9]
Soors W, De Vos P, Criel B (2009) Sociale Zekerheid is geen 'vraatzuchtig monstertje'. De Standaard, 14 augustus.
De Vos P, De Ceukelaire W, Bonet M, Van der Stuyft P. Commentary: Cuba's health system: challenges ahead. Health Policy and Planning 2008;23:288-290.
De Vos P et al. Uses of first line emergency services in Cuba. Health Policy 2008; 85(1):94-104.
De Vos P, De Ceukelaire W, Bonet M, Van der Stuyft P. Cuba’s international cooperation in health: an overview. International Journal of Health Services 2007; 37(4):761-776.
Van der Stuyft P, De Vos P. The USA and “Cuban doctors working abroad”. Lancet 2007; 369:2160 (30th June).
De Vos P, Barroso I, Rodriguez A, Bonet M, Van der Stuyft P. The functioning of the Cuban home hospitalization programme: a descriptive analysis. BMC Health Services Research 2007, 7:76.
Barroso Utra IM, García Fariñas A, Rodríguez Salvá A, De Vos P, Bonet Gorbea M, Van Der Stuyft P. El ingreso en el hogar y su costo directo en Cuba. Rev Panam Salud Publica. 2007; 21(2/3):85-95.
De Vos P. Cuba's delayed transition needs (Letter). Lancet 2006; 368:1324 (14th October).
De Vos P, De Ceukelaire W and Van der Stuyft P. Colombia and Cuba: contrasting models in Latin-American health sector reform. Trop Med Int Health 2006; 11(10): 1604-1612.
De Vos P and Van der Stuyft P. Cuba's international cooperative efforts in health (Letter). BMJ 2006;333:603 (16 September).
De Vos, P. Cuba's international cooperation efforts in health. (e-mail letter) BMJ 2006; 333. 2nd of September. (bmj.bmjjournals.com/cgi/eletters/333/7566/464)
De Vos, P. Health Report on Cuba. "No One Left Abandoned": Cuba's National Health System Since the 1959 Revolution. International Journal of Health Servicies 2005; 35(1): 189-207.
De Vos, P., Murlá, P., Rodriguez, A., Bonet, M., Más, P., Van der Stuyft, P. Shifting the demand for emergency care in Cuba's health system. Social Science & Medicine 2005; (60)3: 609-616.
De Vos, P., Bonet, M., Van der Stuyft, P. Health and human rights in Cuba (LETTER). Lancet 2004; 364: 2177-2178.
De Vos, P., Dewitte, H., and Van der Stuyft, P. Unhealthy European Health Policy. International Journal of Health Services 2004; 34(2): 255–269.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisering en gezondheid. Een alternatief voor commercialisering en privatisering. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisation et santé. Une alternative à la commercialisation et à la privatisation. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos P. Crise économique et soins de santé à Cuba. Lett RIAC 2000; juin: 24-26.
De Vos P. Economic crisis and health care in Cuba. INFI Newsl 2000; June: 24-26.
Van der Stuyft P & De Vos P. Nicaragua's debt burden: a permanent hurricane (LETTER). Lancet 1996; 352, 2024.
Van der Stuyft P, De Vos P & Hilderbrand K. USA ans shortage of food and medicine in Cuba(LETTER). Lancet 1997; 349, 363.
Criel B, De Vos P, Van Lerberghe W & Van der Stuyft P. Community financing or cost recovery: empowerment or social dumping?(EDITORIAL). Tropical Medicine and International Health 1997; 1, 281-282.
Porignon D, De Vos P, Hennart P Problématique du secteur santé au Zaïre. 1994. ULB Brussel en ITG Antwerpen.
De Vos P. The role of the general practitioner at the first line health services in Rivas, Nicaragua. Thesis Masters’ of Public Health 1992; ITM Antwerp.
Castillo L, Wesseling C, Aguilar H, Castillo C, De Vos P. Uso e impacto de los plaguicidas en tres países centroamericanos. Estudios Sociales Centroamericanos (Costa Rica) 1989; 49, 119-139.
De Ceukelaire W, De Vos P, Criel B (2011) Political will for better health, a bottom-up process. Trpo. Med. Int. Health 16: 1185-1189.
De Vos P, Guerra M, Sosa I, Ferrer L, Rodríguez A, Bonet M, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2011) Comprehensive participatory planning and evaluation (CPPE). Social Medicine 6(2): 106-117.
De Vos P, Guerra M, Sosa I, Ferrer L, Rodriguez A, Bonet M, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2011) Planificación y evaluación participativa e integral (PEPI). Medicina Social 6(2): 120-133.
De Vos P (2010) Strengthening public health systems: an analysis of global trends and counter-praxis in Cuba. Dissertation - PhD in Medical Sciences. Ghent University, 29th of November 2010.
Londoño E, Dario-Gómez R, De Vos P (2010) Colombia’s health reform: false debates, real imperatives. Lancet 375: 803.
De Vos P, Orduñez-García P, Santos-Peña M, Van der Stuyft P (2010) Public hospital management in times of crisis: lessons learned from Cienfuegos, Cuba (1996-2008). Health Policy 96, 64-71. [DOI: 10.1016/j.healthpol.2010.01.005]
(Also in MEDICC Review 2010 12(2): 37-43.)
Van Olmen J, Criel B, Devadasan N, Pariyo G, De Vos Pol, Van Damme W, Van Dormael M, Marchal B, Kegels G (2010) Primary Health Care in the 21st century: primary care providers and people's empowerment [editorial]. Trop. Med. Int. Health 15: 386-390.
De Vos P, Van der Stuyft P (2009) The right to health in times of economic crisis: Cuba’s way. Lancet 374, 1575-1576.
De Vos P, De Ceukelaire W, Malaise G, Pérez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Health through people’s empowerment: a rights-based approach to participation. Health and Human Rights 11(1):23-35.
De Vos P, Malaise G, De Ceukelaire W, Perez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Participation and empowerment in Primary Health Care: from Alma Ata to the era of Globalization. Social Medicine 4(2), 121-127. http://journals.sfu.ca/socialmedicine/index.php/socialmedicine/article/view/269/633.
De Vos P, Malaise G, DeCeukelaire W, Perez D, Lefèvre P, Van der Stuyft P (2009) Participación y empoderamiento en la atención primaria en salud: desde Alma Ata hasta la era de la globalización. Medicina Social 4(2); 127-134. http://journals.sfu.ca/socialmedicine/index.php/medicinasocial/article/view/314/651.
Perez D, Lefèvre P, Romero MI, Sanchez L, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Augmenting frameworks for appraising practices of community-based health interventions. Health Policy and Planning 24(5): 335-341. (DOI:10.1093/heapol/czp028)
De Ceukelaire W, De Vos P (2009) Social movements are key towards universal health coverage. Lancet 374:1888.
De Ceukelaire W, De Vos P (2009) Governments, civil society, and social determinants of health. Lancet 373, 298-299.
De Vos P (2009) Las nuevas oportunidades para América Latina. p 161-175. In: Barten F, Rovere M, Espinoza E (eds). Salud Para Todos. Una Meta Posible. Pueblos Movilizados y Gobiernos Comprometidos en un Nuevo Contexto Global. Buenos Aires, IIED – América Latina Publicaciones 2009. [http://www.iied-al.org.ar/Libro%20Salud%20para%20todos.pdf]. [ISBN: 978-987-22370-5-9]
Soors W, De Vos P, Criel B (2009) Sociale Zekerheid is geen 'vraatzuchtig monstertje'. De Standaard, 14 augustus.
De Vos P, De Ceukelaire W, Bonet M, Van der Stuyft P. Commentary: Cuba's health system: challenges ahead. Health Policy and Planning 2008;23:288-290.
De Vos P et al. Uses of first line emergency services in Cuba. Health Policy 2008; 85(1):94-104.
De Vos P, De Ceukelaire W, Bonet M, Van der Stuyft P. Cuba’s international cooperation in health: an overview. International Journal of Health Services 2007; 37(4):761-776.
Van der Stuyft P, De Vos P. The USA and “Cuban doctors working abroad”. Lancet 2007; 369:2160 (30th June).
De Vos P, Barroso I, Rodriguez A, Bonet M, Van der Stuyft P. The functioning of the Cuban home hospitalization programme: a descriptive analysis. BMC Health Services Research 2007, 7:76.
Barroso Utra IM, García Fariñas A, Rodríguez Salvá A, De Vos P, Bonet Gorbea M, Van Der Stuyft P. El ingreso en el hogar y su costo directo en Cuba. Rev Panam Salud Publica. 2007; 21(2/3):85-95.
De Vos P. Cuba's delayed transition needs (Letter). Lancet 2006; 368:1324 (14th October).
De Vos P, De Ceukelaire W and Van der Stuyft P. Colombia and Cuba: contrasting models in Latin-American health sector reform. Trop Med Int Health 2006; 11(10): 1604-1612.
De Vos P and Van der Stuyft P. Cuba's international cooperative efforts in health (Letter). BMJ 2006;333:603 (16 September).
De Vos, P. Cuba's international cooperation efforts in health. (e-mail letter) BMJ 2006; 333. 2nd of September. (bmj.bmjjournals.com/cgi/eletters/333/7566/464)
De Vos, P. Health Report on Cuba. "No One Left Abandoned": Cuba's National Health System Since the 1959 Revolution. International Journal of Health Servicies 2005; 35(1): 189-207.
De Vos, P., Murlá, P., Rodriguez, A., Bonet, M., Más, P., Van der Stuyft, P. Shifting the demand for emergency care in Cuba's health system. Social Science & Medicine 2005; (60)3: 609-616.
De Vos, P., Bonet, M., Van der Stuyft, P. Health and human rights in Cuba (LETTER). Lancet 2004; 364: 2177-2178.
De Vos, P., Dewitte, H., and Van der Stuyft, P. Unhealthy European Health Policy. International Journal of Health Services 2004; 34(2): 255–269.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisering en gezondheid. Een alternatief voor commercialisering en privatisering. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisation et santé. Une alternative à la commercialisation et à la privatisation. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos P. Crise économique et soins de santé à Cuba. Lett RIAC 2000; juin: 24-26.
De Vos P. Economic crisis and health care in Cuba. INFI Newsl 2000; June: 24-26.
Van der Stuyft P & De Vos P. Nicaragua's debt burden: a permanent hurricane (LETTER). Lancet 1996; 352, 2024.
Van der Stuyft P, De Vos P & Hilderbrand K. USA ans shortage of food and medicine in Cuba(LETTER). Lancet 1997; 349, 363.
Criel B, De Vos P, Van Lerberghe W & Van der Stuyft P. Community financing or cost recovery: empowerment or social dumping?(EDITORIAL). Tropical Medicine and International Health 1997; 1, 281-282.
Porignon D, De Vos P, Hennart P Problématique du secteur santé au Zaïre. 1994. ULB Brussel en ITG Antwerpen.
De Vos P. The role of the general practitioner at the first line health services in Rivas, Nicaragua. Thesis Masters’ of Public Health 1992; ITM Antwerp.
Castillo L, Wesseling C, Aguilar H, Castillo C, De Vos P. Uso e impacto de los plaguicidas en tres países centroamericanos. Estudios Sociales Centroamericanos (Costa Rica) 1989; 49, 119-139.
Publicaties in Cubaanse medische tijdschriften
Álvares Pérez AG, Alegret Rodríguez M, Gonzálvez IPL, Leyva León Á, Rodríguez Salvá A, Bonet Gorbea M, et al. Diferenciales de salud y una aproximación mediante el empleo dell coeficiente de Gini y el índice de concentración en las provincias cubanas, 2002-2008. Rev Cubana Hig Epidemiol 2011;49(2):202-17.
Ferrer Ferrer L, Bonet Gorbea M, Alfonso Sagué K, Guerra Chang M, García Fariñas A, De Vos P. Evaluación del proceso de intervenciones comunitarias para la prevención y control de los factores de riesgo y enfermedades no transmisibles (2003-2005). Rev Cubana Hig Epidemiol 2011;49(1):33-46.
Jova-Morel R, Rodríguez-Salvá A, Piñera AD, Acosta SB, Lorenzo IS, De Vos P, et al. Modelos de atención a pacientes con enfermedades crónicas no transmisibles en Cuba y el mundo. MEDISAN 2011;15(11):1609-20.
Sosa I, Rodriguez A, Abreu I, Guerra M, Lefèvre P, De Vos P (2011)Percepción sobre el análisis de situación de salud en un Consejo Popular de Centro Habana. Rev Cubana Hig Epidemiol 49(3): 183-190.
Rodriguez A, Alvarez A, Sosa I, De Vos P, Bonet M, Van der Stuyft P (2010) Rev. Cubana Hig. Epidemiol. 48(2): 177-196.
Alvarez A, Fariñas A, Rodriguez A, Bonet M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Los estudios organizacionales en el abordaje de los determinantes de salud. Rev. Cubana Hig. Epidemiología 47(1).
Álvarez-Pérez AG, García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Bonet-Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Algunas evidencias cualitativas acerca de la determinación de la salud en Cuba (1989 a 2000). [Electronic only] Revista Cubana de Higiene y Epidemiología. 47(1). [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol47_1_09/hie02109.htm]
Álvarez-Pérez AG, García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Bonet-Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Los estudios organizacionales en el abordaje de los determinantes de la salud [Electronic only] Revista Cubana de Higiene y Epidemiología.47(1). [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol47_1_09/hie06109.htm]
Van der Stuyft P, De Vos P (2008) La relación entre los niveles de atención constituye un determinante clave de la salud [electronic only]. Rev Cubana Salud Pública 34 (4) , 1-9 [http://bvs.sld.cu/revistas/spu/vol34_4_08/spu14408.htm]
García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Marine-Alonso M, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) Gastos asumidos por la familia durante el ingreso en el hogar [electronic only]. Rev Cubana Salud Pública 34 [http://scieloprueba.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0864-34662008000200007&lng=es&nrm=iso].
Alvarez Pérez AG, García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, Bonet Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) La regionalización de los servicios de salud como una estrategía de reorganización sanitaria [electronic only]. Revista Cubana de Higiene y Epidemiología 46, 1-12 [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol46_1_08/hie07108.htm].
García Fariñas A, Barroso Utra IM, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Van der Stuyft P, Bonet Gorbea M (2008) Costos directos del ingreso en el hogar en Cuba [electronic only]. Revista Cubana de Salud Pública 34, 1-8 [http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0864-34662008000100014&lng=es&nrm=iso].
García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) Ingreso en el hogar: empleo de medicamentos y sus efectos económicos [electronic only]. Revista Cubana de Farmacia 34, 1-8 [http://bvs.sld.cu/revistas/far/vol42_1_08/far09108.htm].
García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Jova Morel R, Bonet Gorbea M, García Roche R, Van der Stuyft P (2006) Costos del subsistema de urgencias en la atención primaria de salud en Cuba, 1999-2000 [electronic only]. Revista Cubana de Salud Pública 32, 1-6 [http://bvs.sld.cu/revistas/spu/vol32_1_06/spusu106.htm].
Rodriguez Salvá A, Díaz Socarrás AJ, Ibarra Sala AM, De Vos P, Mariné Alonso M, Van der Stuyft P, Bonet Gorbea M (2006) El trabajo en equipo en consultorios médicos compartidos: opción a desarrollar en la atención primaria [electronic only]. Revista Cubana de Higiene y Epidemiología 44 [http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1561-30032006000100005&lng=es&nrm=iso&tlng=es
Ferrer Ferrer L, Bonet Gorbea M, Alfonso Sagué K, Guerra Chang M, García Fariñas A, De Vos P. Evaluación del proceso de intervenciones comunitarias para la prevención y control de los factores de riesgo y enfermedades no transmisibles (2003-2005). Rev Cubana Hig Epidemiol 2011;49(1):33-46.
Jova-Morel R, Rodríguez-Salvá A, Piñera AD, Acosta SB, Lorenzo IS, De Vos P, et al. Modelos de atención a pacientes con enfermedades crónicas no transmisibles en Cuba y el mundo. MEDISAN 2011;15(11):1609-20.
Sosa I, Rodriguez A, Abreu I, Guerra M, Lefèvre P, De Vos P (2011)Percepción sobre el análisis de situación de salud en un Consejo Popular de Centro Habana. Rev Cubana Hig Epidemiol 49(3): 183-190.
Rodriguez A, Alvarez A, Sosa I, De Vos P, Bonet M, Van der Stuyft P (2010) Rev. Cubana Hig. Epidemiol. 48(2): 177-196.
Alvarez A, Fariñas A, Rodriguez A, Bonet M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Los estudios organizacionales en el abordaje de los determinantes de salud. Rev. Cubana Hig. Epidemiología 47(1).
Álvarez-Pérez AG, García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Bonet-Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Algunas evidencias cualitativas acerca de la determinación de la salud en Cuba (1989 a 2000). [Electronic only] Revista Cubana de Higiene y Epidemiología. 47(1). [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol47_1_09/hie02109.htm]
Álvarez-Pérez AG, García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Bonet-Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2009) Los estudios organizacionales en el abordaje de los determinantes de la salud [Electronic only] Revista Cubana de Higiene y Epidemiología.47(1). [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol47_1_09/hie06109.htm]
Van der Stuyft P, De Vos P (2008) La relación entre los niveles de atención constituye un determinante clave de la salud [electronic only]. Rev Cubana Salud Pública 34 (4) , 1-9 [http://bvs.sld.cu/revistas/spu/vol34_4_08/spu14408.htm]
García-Fariñas A, Rodríguez-Salvá A, Marine-Alonso M, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) Gastos asumidos por la familia durante el ingreso en el hogar [electronic only]. Rev Cubana Salud Pública 34 [http://scieloprueba.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0864-34662008000200007&lng=es&nrm=iso].
Alvarez Pérez AG, García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, Bonet Gorbea M, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) La regionalización de los servicios de salud como una estrategía de reorganización sanitaria [electronic only]. Revista Cubana de Higiene y Epidemiología 46, 1-12 [http://bvs.sld.cu/revistas/hie/vol46_1_08/hie07108.htm].
García Fariñas A, Barroso Utra IM, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Van der Stuyft P, Bonet Gorbea M (2008) Costos directos del ingreso en el hogar en Cuba [electronic only]. Revista Cubana de Salud Pública 34, 1-8 [http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0864-34662008000100014&lng=es&nrm=iso].
García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Van der Stuyft P (2008) Ingreso en el hogar: empleo de medicamentos y sus efectos económicos [electronic only]. Revista Cubana de Farmacia 34, 1-8 [http://bvs.sld.cu/revistas/far/vol42_1_08/far09108.htm].
García Fariñas A, Rodriguez Salvá A, De Vos P, Jova Morel R, Bonet Gorbea M, García Roche R, Van der Stuyft P (2006) Costos del subsistema de urgencias en la atención primaria de salud en Cuba, 1999-2000 [electronic only]. Revista Cubana de Salud Pública 32, 1-6 [http://bvs.sld.cu/revistas/spu/vol32_1_06/spusu106.htm].
Rodriguez Salvá A, Díaz Socarrás AJ, Ibarra Sala AM, De Vos P, Mariné Alonso M, Van der Stuyft P, Bonet Gorbea M (2006) El trabajo en equipo en consultorios médicos compartidos: opción a desarrollar en la atención primaria [electronic only]. Revista Cubana de Higiene y Epidemiología 44 [http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1561-30032006000100005&lng=es&nrm=iso&tlng=es
Publicatielijst - Europa - Internationaal - Vrede
De Vos P, Houben H. Is demondialisering het nieuwe grote linkse alternatief? Marxistische Studies 99, IMAST, Brussel, 2012.
Cottenier J, De Vos P. Welke strategie tegenover “de stille staatsgreep van BusinessEurope”? Marxistische Studies 98, IMAST, Brussel, 2012.
De Vos P. De Verenigde Socialistische Partij van Venezuela - PSUV. Marxistische Studies 88. IMAST, Brussel, 2009.
De Vos P. Le Parti Socialiste Unifié du Venezuela PSUV. Etudes Marxistes 88. IMAST, Bruxelles, 2009.
De Vos P. Venezuela en het socialisme van de 21e eeuw. Marxistische Studies 87. IMAST, Brussel, 2009, p 81-94.
De Vos P (2009) Le Venezuela et le socialisme du 21ième siècle. Etudes Marxistes 87. IMAST, Bruxelles, 2009.
De Vos, P. Venezuela : Anti-imperialisme en socialisme. Marxistische Studies 77. IMAST, Brussel, 2007. p.11-76.
De Vos, P. Venezuela : Anti-impérialisme et socialisme. Etudes Marxistes 77. INEM, Bruxelles, 2007. p.11-79.
De Vos, P. Les ONG, missionnaires de la nouvelle colonisation. Dans : Frédéric Delorca ed. Atlas alternatif. Le monde à l’heure de la globalisation impériale. Le Temps des Cerises, 2006. p.57-62.
De Vos, P. Multinationales et mouvment tiers-mondiste: partenaires ou adversaires? Un point de vue radical. Dans: Gotovich,J. & Morelli, A.(Eds) Les solidarités internationales. Histoire et perspectives; p.213-224. Collection La Noria. Editions Labor, Bruxelles, 2003.
Franssen, P., and De Vos, P. 11 September. Waarom de kapers vrij spel kregen. EPO, Antwerpen, 2002. 184p.
Franssen, P., and De Vos, P.Le 11 septembre. Pourquoi ils ont laissé faire les pirates de l'air. EPO, Anvers, 2002. 184p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisation et santé. Une alternative à la commercialisation et à la privatisation. Marxistische Studies 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisering en gezondheid. Een alternatief voor commercialisering en privatisering. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P., Van Duppen, D., Vandepitte, M., and Merckx, F. NGO's. Missionarissen van de nieuwe kolonisatie. EPO, Antwerpen, 1994.
Cottenier J, De Vos P. Welke strategie tegenover “de stille staatsgreep van BusinessEurope”? Marxistische Studies 98, IMAST, Brussel, 2012.
De Vos P. De Verenigde Socialistische Partij van Venezuela - PSUV. Marxistische Studies 88. IMAST, Brussel, 2009.
De Vos P. Le Parti Socialiste Unifié du Venezuela PSUV. Etudes Marxistes 88. IMAST, Bruxelles, 2009.
De Vos P. Venezuela en het socialisme van de 21e eeuw. Marxistische Studies 87. IMAST, Brussel, 2009, p 81-94.
De Vos P (2009) Le Venezuela et le socialisme du 21ième siècle. Etudes Marxistes 87. IMAST, Bruxelles, 2009.
De Vos, P. Venezuela : Anti-imperialisme en socialisme. Marxistische Studies 77. IMAST, Brussel, 2007. p.11-76.
De Vos, P. Venezuela : Anti-impérialisme et socialisme. Etudes Marxistes 77. INEM, Bruxelles, 2007. p.11-79.
De Vos, P. Les ONG, missionnaires de la nouvelle colonisation. Dans : Frédéric Delorca ed. Atlas alternatif. Le monde à l’heure de la globalisation impériale. Le Temps des Cerises, 2006. p.57-62.
De Vos, P. Multinationales et mouvment tiers-mondiste: partenaires ou adversaires? Un point de vue radical. Dans: Gotovich,J. & Morelli, A.(Eds) Les solidarités internationales. Histoire et perspectives; p.213-224. Collection La Noria. Editions Labor, Bruxelles, 2003.
Franssen, P., and De Vos, P. 11 September. Waarom de kapers vrij spel kregen. EPO, Antwerpen, 2002. 184p.
Franssen, P., and De Vos, P.Le 11 septembre. Pourquoi ils ont laissé faire les pirates de l'air. EPO, Anvers, 2002. 184p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisation et santé. Une alternative à la commercialisation et à la privatisation. Marxistische Studies 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P. De Belder, B. Vandepitte, M., et al. Globalisering en gezondheid. Een alternatief voor commercialisering en privatisering. Etudes marxistes 58. EPO/MS, Antwerpen, 2002. 168p.
De Vos, P., Van Duppen, D., Vandepitte, M., and Merckx, F. NGO's. Missionarissen van de nieuwe kolonisatie. EPO, Antwerpen, 1994.
