De spanningen rond Iran nemen alsmaar toe. Als het land onze media haalt, is dat door zijn islamitisch regime en door zijn mogelijke plannen om kernwapens te maken. Maar voor velen blijft Iran een grote onbekende. Solidair geeft elementen om de verborgen kanten van Iran te ontdekken.
- Iran in cijfers
- De felbegeerde Iraanse olie
- De nucleaire kwestie: hoe zit de vork aan de steel?
- Is een Iranoorlog te vermijden?
- Het Iraans regime ontsluierd
- 50 jaar bewogen geschiedenis
Iran in cijfers
- Oppervlakte 1,65 miljoen km2 (bijna 55 keer België; 2,4 keer Frankrijk)
- Door zijn ligging - tussen Azië en het Midden-Oosten, tussen de ex-sovjetrepublieken en de ijsvrije zeeën is Iran van enorm strategisch belang. Het grenst aan Afghanistan, Armenië, Azerbeidjaan, Irak, Pakistan, Turkije en Turkmenistan.
- Kustlijn: Perzische golf (2.440 km) en Kaspische zee (740 km).
- Grondstoffen: 10% van de wereldreserves aan olie en 15% van de wereldreserves aan gas. Daarnaast zijn er grote voorraden steenkool en allerhande metalen.
- Bevolking: bijna 70 miljoen inwoners. Iran is erg multinationaal: de helft van de bevolking is Perzisch, maar er wonen ook bijna 20 miljoen Azeiri's (tegenover maar 3 miljoen in Azerbeidzjan zelf). Er wonen Koerden, Turkmenen, Arabieren. Ook in de regio Baluchistan leeft een grote minderheid.
- Talen: 58% spreekt Perzisch, 26% Turks, 9% Koerdisch.
- Godsdienst: 89% sjiitische en 9% soennitische moslims. Daarnaast zijn er kleinere geloofsgemeenschappen van Armeense christenen, joden en bahai's.
De felbegeerde Iraanse olie
In de Iraanse ondergrond zitten minstens 125 miljard vaten olie, zowat 10% van de totale gekende wereldreserves. Bovendien bezit Iran, op Rusland na, de grootste gasreserves ter wereld.De Amerikaanse staatssecretaris voor Energie Spencer Abraham zegt hierover: "Energieveiligheid is een essentieel bestanddeel van de nationale veiligheid van de VS. Militaire macht wordt daarom een steeds belangrijkere vereiste om de stroom van buitenlandse olie te beschermen."1
Maar vandaag gaat meer dan een derde van de Iraanse olie-export naar Europa en niets naar de Verenigde Staten. Nochtans willen de grootste VS-multinationals graag met Iran samenwerken om deze grote olievoorraden te ontginnen. Dit kan niet, omdat President Clinton dit in 1995 al verbood, lang vóór er sprake was van "het nucleaire probleem" van Iran. Dit verbod werd door president Bush verlengd (2004). De VS dreigden ook met sancties tegen buitenlandse bedrijven die zaken doen met Iran, maar weinig niet-Amerikaanse multinationals laten zich daardoor afschrikken.
De groeiende noden aan olie en gas van China, India en Japan geven Iran een belangrijke positie in de wereldeconomie en de wereldpolitiek. China heeft steeds olie en gas nodig voor zijn snel groeiende economie. Vandaar zijn sterke interesse voor Iran. In 2003 was Iran goed voor 13% van de Chinese olie-invoer. Zowel de olie- als de gasinvoer zullen in de komende jaren drastisch toenemen. In oktober 2004 tekenden Iran en China een eerste 'contract van de eeuw' voor de levering van 250 miljoen ton gas en 150.000 vaten olie per dag, over 25 jaar. Totale waarde: 100 miljard dollar. Er wordt onderhandeld over een tweede contract van dezelfde omvang. Bovendien bouwt China in Iran een gasinstalletie die over 2 jaar operationeel moet zijn. Dit maakt van Iran de belangrijkste strategische bondgenoot van China in het Midden-Oosten.
Oliehandel in euro?
Bovendien blijkt Iran een energiebeurs te willen opzetten in Teheran, waar de olie en gas niet langer in dollar maar in euro verhandeld worden. Economisch gezien is het logisch dat Iran zijn import/export liever in euro dan in dollar doet: 45% van de Iraanse handel gebeurt met landen uit de eurozone.
Op het eerste gezicht is dit een onschuldig initiatief, maar het kan de overheersing van de dollar in de wereld en dus de stabiliteit van de VS-economie ondermijnen. Zo lang de dollar de enige munt is om olie te verhandelen, versterkt dit de economische overheersing door de Verenigde Staten. Want de hele wereld moet grote dollarreserves hebben om olie te kunnen kopen. Dit drijft de waarde van de dollar omhoog.
Als de Iraanse oliebeurs in euro een succes wordt, kan voortaan olie verhandeld worden zonder de Amerikaanse dollar. Dan hebben Europa, Rusland, Japan, China en de rest van de wereld geen dollars meer nodig. Door een dalende vraag zouden de waarde en de invloed van de dollar snel kunnen dalen. Voor de VS, die nu jaarlijks zo'n 500 miljard dollar deficit dekken door buitenlandse leningen aan te gaan, zou een dergelijke evolutie zeer gevaarlijk zijn.2
1 Energy Bringing China and Iran Closer Together. (FrontPageMagazine.com; 7 september 2005) ·2 The Proposed Iranian Oil Bourse. Energy Bulletin, 18 januari 2006. www.energybulletin.net/12125.html
De nucleaire kwestie: hoe zit de vork aan de steel?
Het Westen protesteert tegen de beslissing van Iran om een kernreactor die elektriciteit produceert, her op te starten. Het zou die technologie immers ook kunnen aanwenden om kernbommen te maken.
De idee dat Iran over een kernbom zou kunnen beschikken, schrikt af. Maar wat ook zijn bedoelingen mogen zijn, specialisten zijn het erover eens dat het land met de technologische ontwikkelingen die het vandaag heeft, nog minstens 5 à 10 jaar nodig heeft om zo'n bom te kunnen maken.
Daartegenover staan landen aan wiens bedoelingen niet meer moet getwijfeld worden Israël heeft 200 kernraketten en weigert het non-proliferatieverdrag te ondertekenen. Ook India en Pakistan weigeren dat. Bush ziet daar geen probleem in. Ook de Verenigde Staten en de andere kernmachten komen hun verplichtingen van het non-proliferatieverdrag niet na: volgens dat verdrag moeten zij hun atoomwapens geleidelijk ontmantelen, maar in plaats daarvan gaan ze door met moderniseren. De voorbije jaren hebben de VS zelfs herhaaldelijk gedreigd dat ze klaar staan om kernwapens in te zetten, óók tegen niet-kernwapenlanden. Iran en Irak werden zelfs bij naam genoemd. Vorige maand legde de Franse president Chirac al even stoere verklaringen af. Hij wil de toegang tot de strategische grondstoffen ten allen prijze verzekeren desnoods met kernwapens.
Wie bedreigt wie?
De vredesbeweging schrijft: "Amerikaanse troepen hebben de voorbije jaren stevig voet aan de grond gezet in de vier directe buurlanden van Iran: zowel in Afghanistan, Irak, Pakistan en Turkije hebben de VS tientallen militaire basissen opgezet. In Turkije hebben ze zelfs kernwapens paraat staan op de NAVO luchtmachtbasis van Inçirlik. Verder verwierf de Amerikaanse zeemacht controle over de Perzische Golf ten zuiden van Iran met een indrukwekkende en peperdure zeemacht waaronder vliegdekschepen en nucleaire onderzeeërs. Wie bedreigt hier wie? Het feit dat Israël met zijn geheim nucleair programma buiten schot blijft van de westerse diplomatie helpt deze zaak natuurlijk ook geen stap vooruit, integendeel."1
Wat kan Iran van het idee afbrengen dat het een eigen atoombom nodig heeft? Er is slechts één oplossing: een kernwapenvrij Midden-Oosten zonder Amerikaanse overheersing. Israël en de andere kernmachten in de regio moeten hun kernarsenaal ontmantelen. De Amerikaanse vliegdekschepen en duikboten met kernkoppen moeten de regio verlaten. De Navo-basissen moeten ontmanteld worden. Israël, maar ook Pakistan en India moeten het non-proliferatieverdrag ondertekenen. Dit zou een belangrijke stap zijn in de richting van een kernwapenvrije wereld. En alle landen die dat verdrag tekenden, moeten het ook naleven.
Tegelijk heeft elk land het recht op een eigen technologische ontwikkeling, met inbegrip van het vreedzame gebruik van kernenergie. Iran heeft totnogtoe geen enkele inbreuk gepleegd tegen het internationale akkoord over de verspreiding van kernwapens, het non-proliferatieverdrag.
1 Opiniestuk van 14 vredesorganisaties & Abolition 2000, De Standaard, 27 januari 2006 .
Is een Iranoorlog te vermijden?
De Amerikaanse rechtervleugel verdedigt een radicale aanpak van 'het Iraans probleem'. Bush lijkt steeds meer te kiezen voor infiltratie en ondermijning ...
De haviken in Washington willen de druk opvoeren, onder meer door het bombarderen van kerninstallaties. Sommigen spreken van een bezetting van het Zuidwest-Iran, dat aan Irak grenst. Toevallig de regio met 90% van de Iraanse oliereserves.
Maar dergelijk plan is een illusie. Iran heeft een veel sterkere militaire capaciteit dan Irak. Bovendien heeft het land gesofistikeerde antischipraketten staan op het eiland Abu Musa, waarmee het de Perzische Golf kan afsluiten. Liefst 40% van de olie van de hele wereld moet hierlangs passeren. Dit leidt onvermijdelijk tot paniek op de oliemarkten, hallucinante prijsstijgingen en een crisis van de wereldeconomie zonder voorgaande. Wat zal de rest van de wereld, bijvoorbeeld China en Rusland, dan doen?
In 2004 onderzochten de CIA en het Amerikaanse leger de gevolgen van een preventieve aanval op de Iraanse kernindustrie. Het weekblad Newsweek vatte de conclusies toen als volgt samen: "Er was geen enkel scenario dat erin slaagde een escalatie van het conflict te vermijden."1
Anderen verdedigen de veel omzichtiger aanpak van onderhandelingen en infiltratie. Ook de regering Bush lijkt nu voor die optie te kiezen. Vorige week maakte buitenlandminister Condoleezza Rice bekend dat Washington 85 miljoen dollar wil vrijmaken voor infiltratie en ondermijning van het regime. Vorig jaar was dat slechts 3,5 miljoen dollar.
De VS zitten in een moeilijk parket. Ze dreigen hun greep op de regio steeds meer te verliezen. Sommige haviken-leiders willen het risico op een open crisis erbij nemen... voor hen is een frontale aanval tegen Iran de enige mogelijkheid om de wereldoverheersing van de VS te verzekeren. Dit maakt de toekomst onvoorspelbaar en gevaarlijk, ook in België. Vandaar de noodzaak voor de versterking van de vredesbeweging voor het stoppen van de oorlog tegen Irak en het beletten van een oorlog tegen Iran.
1 "War-Gaming the Mullahs: The U.S. weighs the price of a pre-emptive strike," Newsweek, 27 Septembre 2004.
Het Iraans regime ontsluierd
Welke politieke krachten hebben de macht in de Iran? Welk economisch en sociaal beleid wordt onder het islamitische regime gevoerd?
Na de revolutie van 1979 werd onder leiding van Khomeiny een streng islamitische staat uitgebouwd. De staatsideologie is gebaseerd op een specifieke interpretatie van de sjiitische islam. Een groep van zeven ayatollahs staat 'boven de staat'. Zij controleren of alles gebeurt volgens de regels van hun interpretatie van de islam. Zij hebben een vetorecht over de regeringsbeslissingen.
Zo'n regime kan je niet steunen. De uitbouw van een maatschappij op eng godsdienstige basis biedt geen oplossing voor de democratische en progressieve verzuchtingen van de bevolking. Achter deze religieuze constructie gaan economische rijkdommen schuil van de leidende politieke klasse in Iran.
De enorme verrijking van een beperkte groep in de voorbije jaren leidde tot groeiende armoede bij een groot deel van de bevolking. Bij de presidentsverkiezingen van vorig jaar kon huidig president Ahmedinejad hierop inspelen. Met een populistisch programma tegen corruptie en met sociale beloftes kreeg hij de bevolking achter zich. Hij wil een autoritair regime waarin de religie een nog grotere rol speelt. Tegelijk verdedigt Ahmedinejad een neoliberale politiek met privatiseringen en toenemende invloed van buitenlandse kapitaalgroepen. Dit combineert hij met een sociale politiek op basis van liefdadigheid. Maar die kan onmogelijk een oplossing bieden voor de groeiende werkloosheid en armoede.
In Iran beweegt heel wat. De beste steun aan de democratische en sociale verzuchtingen van de Iraniërs is het helpen verhinderen van de oorlogsvoorbereidingen en agressie tegen Iran en het helpen tegenhouden van de buitenlandse inmenging. Want een omverwerping van het regime door de Verenigde Staten zal de situatie niet doen verbeteren. De ervaringen in Irak tonen dit duidelijk aan. Het is aan de Iraniërs zelf om hun weg te kiezen en om hun politici te beoordelen.
50 jaar bewogen geschiedenis
Zowel Rusland, Groot-Brittannië als de Verenigde Staten hebben de voorbije 100 jaar geprobeerd het rijke en strategisch gelegen Iran in hun greep te krijgen. Toch werd het land nooit gekoloniseerd.
1951. Het Iraanse parlement keurt de nationalisatie van de Iraanse olie-industrie goed. Enkele maanden later onteigent de progressieve eerste minister Mossadegh de Anglo-Iranian Oil company (AIOC) die tot dan in Britse handen was. De Britten slaan terug door de Perzische Golf te blokkeren zodat geen druppel Iraanse olie nog wegkan. Dit leidde tot een radicalisering van Mossadeghs politiek en tot massale mobilisaties van de bevolking.
1953. Een staatsgreep made by the CIA werpt de regering van president Mossadeh omver. De macht komt in handen van sjah Pahlavi, die een zeer repressief regime uitbouwt met volle steun van Washington. Samen met Israël waarmee de sjah zeer goede relaties onderhoudt was Iran 25 jaar lang de trouwste bondgenoot van de Verenigde Staten. In de jaren '70 wordt een Iraanse kerncentrale gebouwd met Amerikaanse hulp.
1979. Een algemene volksrevolutie verdrijft de sjah van de macht. Die revolutie was gericht tegen de buitenlandse inmenging, tegen de repressie door de sjah en tegen de beperkte elite die zich samen met buitenlandse financiële groepen mateloos verrijkte op de rug van het volk. Deze revolutie had een belangrijke islamistische identiteit. Ayatollah Khomeiny kwam na 12 jaar ballingschap terug naar Iran en leidde het land naar een streng islamistisch regime dat repressief optrad tegen progressieve bewegingen. De huidige president Ahmedinejad was toen een van de jonge leiders van de revolutionaire garde.
1980. Het uitbreken van de Iraans-Iraakse oorlog maakt een einde aan de interne strijd tussen de verschillende krachten binnen het regime. De oorlog stabiliseert de macht van Khomeiny. Binnen een islamistisch kader maakt het regime zich vrij uit de inmenging van het Westen, vooral van de Verenigde Staten. Tegelijk worden economische relaties opgebouwd met Duitsland en andere Europese landen.
1988. Na meer dan een miljoen doden komt er eindelijk een einde aan de Iraans-Iraakse oorlog. Kort daarna overlijdt Khomeiny.
Jaren '90. Na de val van de Sovjet-Unie breidt de neoliberale ideologie ook in Iran haar invloed uit. Er komt enige opening naar de VS en Europa, evenwel zonder dat het islamistische karakter van de Iraanse staat wordt afgezwakt.
2001 - 2005. De Amerikaanse president Bush noemt Iran een schurkenstaat en een van de landen van 'de as van het kwaad'. Dit leidt weer tot een versterking van de nationalistische stroming in Iran. Het land zoekt toenadering tot China en Rusland in de zogenaamde 'groep van Shanghai'. In 2005 wordt Ahmedinejad tot president verkozen.
