Midden-Oosten: welke rol voor Europa? De grootmacht-ambities van de Europese Unie

"Misdadig wat Israël doet", zei minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel herhaaldelijk over het militair offensief tegen de Palestijnen. Ook verscheidene andere Europese leiders toonden zich bijzonder verontwaardigd. Maar tot enige actie tegen Israël komt het niet. Welke rol wil Europa spelen?

"Terwijl de geur van rottende lijken van de burgers van Jenin zich met de wind verspreidt over het hele Midden-Oosten, moeten we leven met de stank van Europese medeplichtigheid aan de moord op het Palestijnse volk", protesteert Ludo De Brabander van Vrede vzw in een mail aan de vredesbeweging. Terecht verwijt hij de Europese Unie dat de economische samenwerking met Israël niet wordt stopgezet: "Vanuit hun ivoren torens kijken onze ministers als arrogante, hypocriete caesars naar de gebeurtenissen in het Midden-Oosten en besluiten dat er geen vuiltje aan de lucht is."
Europa wil het Israëlisch-Palestijns conflict vooral gebruiken om zich politiek op de voorgrond te plaatsen. De zionistische lobby in de Verenigde Staten schrijft boos: "Europa wilde een belangrijker rol in het Arabisch-Israëlisch vredesproces. (...) Ze gingen in op het Palestijnse verwijt dat de VS te dicht bij Israël aanleunen om objectief op te treden in het moeilijke proces."1
Maar Europa wil het koloniale karakter en het apartheidsregime in Israël helemaal niet aanpakken. Terwijl de Israëlische moordpartijen in het Jenin volop bezig waren, schreef de voorzitter van de Europese Commissie Romano Prodi naar de Israëlische regering: "Israël maakt de moeilijkste periode van zijn geschiedenis mee sinds zijn stichting, vijftig jaar geleden. Zijn bestaan zelf is eens te meer in gevaar en Israëlische mannen en vrouwen zijn bang hun leven en hun land te verliezen. Op deze dag van solidariteit met Israël wil ik stellen dat Europa verenigd aan de kant van de Israëlische mannen en vrouwen staat."2
Europa wil haar politieke positie in de Arabische wereld versterken door de Palestijnen in zekere mate te steunen ­ en treedt zo in concurrentie met de VS ­ maar wil anderzijds ­ net als de VS ­ dat bondgenoot Israël haar suprematie behoudt. Duits Buitenlandminister Joschka Fischer stelde: "Alleen door samen te werken, waarbij de VS een centrale rol bekleden, kan de gemeenschap van naties een einde maken aan het terrorisme en het geweld in het Midden-Oosten en verdere destabilisatie in de regio voorkomen."3

Europa als economische grootmacht
De politieke ambities van Europa hebben een economische basis. In haar concurrentiestrijd met de Verenigde Staten werkt de EU aan een Euro-mediterrane economische zone tegen 2010. Ze heeft vandaag al vrijhandelsakkoorden met Algerije, Marokko, Tunesië, Egypte, Jordanië, Syrië, Libanon, Turkije en Israël. "Die regio is onze achtertuin", zei de Europese verantwoordelijke voor de commerciële samenwerking met de regio, Eberhard Rhein, bij het opstarten van dat 'partnership' in 1995.4
De economische banden van de Europese Unie met de Arabische wereld zijn veel belangrijker dat die van de VS. Enerzijds is Europa ­ meer nog dan de VS ­ afhankelijk van de olie uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In 1995 importeerde West-Europa 9,6 miljoen vaten olie per dag, waarvan 5,5 miljoen uit die regio. Wat de handel betreft, voerde Europa in 1995 voor 77,5 miljard dollar uit naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika, een veelvoud van de Amerikaanse export.
Maar tegelijk is de Europese Unie ook veruit de belangrijkste handelspartner van Israël. Tussen 1997 en 2000 steeg de uitvoer van de Europese Unie naar Israël van 14,8 miljard dollar naar 15,5 miljard dollar (43% van de totale invoer van Israël), terwijl de invoer uit Israël steeg van 6,7 miljard dollar naar 8,5 miljard dollar (27,2% van de totale Israëlische uitvoer).5 De EU voert bijna dubbel zoveel uit naar Israël als wat ze uit dat land invoert. Dus wil het zeker geen economische sancties tegen Israël. De belangen van de eigen multinationals gaan voor op de mensenrechten en op het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen.

Militaire ambities groeien
Hoezeer de kapitalistische overheersing leidt tot een toenemende oorlogsdreiging, blijkt helder uit de massale wapenleveringen aan het Midden-Oosten. Van de totale wapenverkoop aan de regio in de periode 1997-2000 (maar liefst 57,6 miljard dollar), kwam 45,8% uit de Verenigde Staten en 39,2% uit de belangrijkste Europese landen (Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland en Italië).6
Maar het bewapenen van bondgenoten volstaat niet om de dominantie in de regio te verzekeren. Sinds de val van de Sovjet-Unie is het Westen verwikkeld in een oorlog en embargo met Irak. Ook Iran is een schurkenstaat volgens Washington. Directe militaire interventies zullen steeds vaker nodig zijn om de westerse dominatie te verzekeren.
Daarom zoekt Europa ook zijn militaire macht te vergroten. Stapje voor stapje wil het zijn achterstand op de VS inhalen. Duitsland speelt daarbij een voortrekkersrol. In de voorbije tien jaar zijn de Duitse militaire ambities sterk gegroeid. Enkele jaren geleden was het sturen van troepen naar het buitenland nog verboden door de Duitse grondwet. Vandaag is Duitsland de grote verdediger van de oprichting van een Europese interventiemacht. Duitsland alleen al heeft vandaag 6.400 soldaten in de Balkan en 1.000 in Afghanistan. Naar aanleiding van het conflict in het Midden-Oosten stelde kanselier Schröder dat ook het sturen van Duitse troepen naar deze regio "bespreekbaar was".7
België steunt die Europese militaire doelstellingen. Begin april maakte minister van Defensie Flahaut een rondreis door de Golfstaten. Bij zijn terugkeer verklaarde hij dat alle regeringsleiders in de Golf "willen dat Europa meedoet" aan zo'n interventiemacht, "maar ze beseffen dat we niets kunnen doen zonder de Amerikanen. We hebben dus een gemengde Amerikaans-Europese structuur nodig."8
Niet humanitaire of morele motieven bepalen de Europese politiek in het Midden-Oosten maar zijn grootmacht-ambities. De Europese Unie wil, in concurrentie met de Verenigde Staten, haar economische positie in de regio versterken. Ook politiek en militair probeert de EU ­ voorlopig nog onder Amerikaanse vleugels ­ aan haar eigen opbouw te werken.

1. Europe and Israel: where politics and economics do not meet, www.adl.org · 2. www.eu-del.org.il, 14 april · 3. www.germany-info.org, 5 april · 4. www.adl.org · 5. www.europa.eu.int/comm/external_relations/israel · 6. Congressional Research Service. Conventional Arms Transfers to Developing Nations, 1993-2000. Augustus 2001. (www.clw.org/atop/grimmett2001_report.pdf) · 7. www.faz.com, 9 april · 8. Le Soir, 8 april 2002.

Venezuela: CIA-staatsgreep mislukt - volksopstand brengt president Chávez terug

41 doden en honderden gewonden. Dat is de balans van de poging tot staatsgreep door het Venezolaanse patronaat, in opdracht van de Verenigde Staten.

Sinds president Hugo Chávez in 1998 werd verkozen, had hij de VS en de lokale elites al aardig op de heupen gewerkt, ondermeer door zijn vriendschappelijke relaties met Cuba. Maar zijn gevecht voor het behoud van staatscontrole over de oliesector kon voor Washington niet meer door de beugel. Met behulp van de CIA werd een staatsgreep voorbereid. Maar de Verenigde Staten en hun plaatselijke handlangers vergisten zich: het volk kwam in opstand en het leger koos de kant van het volk.

Getuigenis van een leider van de volksbeweging
Werd de Venezolaanse president Chavez vrijdagmorgen aan de kant geschoven na een volksopstand, zoals de media lieten uitschijnen? Niks van, getuigt Maximilien Averlaiz, een van de leiders van de volksbeweging die Chavez steunt, vanuit Caracas.
Maximilien Averlaiz: "De samenzwering bleek goed voorbereid. Alles begon met een oproep tot algemene staking voor woensdag 10 april, door een perverse alliantie van de patroonsorganisatie Fedecamaras en de corrupte vakbond Central de Trabajadores de Venezuela (CTV). De grote privé-media hielpen een klimaat van spanning scheppen. Ze hitsten de bevolking op tegen de regering. Toch bleek de staking grotendeels een mislukking. Slechts op enkele plaatsen staakten de arbeiders. Op andere plaatsen sloten de patroons gewoon hun fabrieken, zodat de arbeiders niet aan de slag konden gaan.
Na de eerste stakingsdag verlengden Fedecamaras en CTV hun staking voor onbepaalde duur en riepen ze op voor een betoging op 11 april. Tijdens die reactionaire betoging verzamelden zich ook grote groepen medestanders van president Chavez ivoor het presidentieel paleis, om zijn 'Bolivariaanse revolutie' te verdedigen. Massa's armen uit de buitenwijken zakten af naar het regeringsgebouw om hun president te steunen.
Chavez garandeerde steeds het recht op betoging voor de oppositie en riep zijn medestanders op niet in te gaan op de provocaties. Tegelijk klaagde hij de grove mediamanipulatie aan.
Terwijl Chavez donderdagavond via radio en tv een toespraak hield, werd de volgende fase van het destabilisatieplan in gang gezet. De verantwoordelijken van de rechtse oppositie dreven hun betoging richting presidentieel paleis, waar de progressieven zich hadden verzameld. Hun doel was duidelijk: er moest bloed vloeien!
Daarom gaf de regering de opdracht aan de nationale garde om tussen beide groepen betogers te gaan staan, om rellen te vermijden. Op dat ogenblik begon een aantal scherpschutters te schieten op de pro-Chavez betogers. De sluipschutters hadden zich opgesteld op de hoge gebouwen tweehonderd meter verwijderd van de volkstoeloop. De eerste twee doden vielen onder de verdedigers van hun populistische president.
Dan vielen de rechtse betogers de nationale garde aan en begon ook de hulppolitie van de burgemeester van Caracas, de extreemrechtse Alfrede Peña, op de pro-Chavez betogers te schieten. Het geweld werd uitgelokt om de contrarevolutie mogelijk te maken. De meerderheid van de doden vielen onder diegenen die Chavez verdedigden.
In de nacht van donderdag op vrijdag kwam de volgende stap. Een groep van de nationale garde en een belangrijk deel van de legerleiding keerden zich openlijk tegen president Chavez en namen het openbaar tv-net over. De nationale en internationale massamedia zijn het belangrijkste instrument geweest van deze staatsgreep, die werd georchestreerd door de rijke elites met directe steun van de Verenigde Staten." 1

Het volk verijdelt de dictatuur
Vrijdagochtend dwingen militairen president Chavez tot aftreden. Enkele uren later neemt Pedro Carmona, de baas van het patronaat, de macht in handen. Onmiddellijk toont hij zijn politieke agenda: hij beslist het parlement te ontbinden, de gouverneurs af te zetten en het hooggerechtshof naar huis te sturen. Er volgt een ware klopjacht. Volksvertegenwoordigers, ministers, burgemeesters, gouverneurs en andere verantwoordelijk worden opgepakt. Carmona draait ook alle hervormingsmaatregelen van president Chavez terug en beslist elke uitvoer van petroleum naar Cuba te staken.
Zaterdagmorgen. Vanuit de volkswijken rond de Venezolaanse hoofdstad Carácas trekken groepen van vele duizenden mensen op naar het presidentieel paleis. De pogingen om hun protest gewelddadig te onderdrukken, doet de volkswoede alleen maar toenemen. Nadat nog eens meer dan tien mensen worden gedood, beslissen verschillende generaals het volksprotest te ondersteunen. Het volk krijgt de steun van de presidentiële garde om het presidentieel paleis in te nemen.

Maximilien Averlaiz schrijft enkele uren later: "Op dit moment is het presidentieel paleis weer in handen van het volk. Er is een ministerraad bezig met verschillende leden van de regering van president Chavez. De dictatuur van het heerschap Pedro Carmona Estanga is zo goed als gevallen.
Na bijna twee dagen onderdrukking en arrestaties en na de ontbinding van de democratische instellingen gaat Carmona ten onder. Het volk van Caracas is massaal maar zonder wapens opgetrokken naar het paleis en eist de vrijlating van president Hugo Chavez. De ministers en de collaborateurs van de rechtse junta van militairen, clerus, media en patroons zijn het paleis uitgevlucht via een tunnel. We moeten zeer waakzaam blijven. De volgende uren zijn beslissend voor de toekomst van Venezuela, van de Bolivariaanse revolutie en van Latijns-Amerika. We moeten erover waken dat Chàvez niet wordt vermoord.
De grote massamedia die samenwerkten met de coup-plegers van de dictator-voor-één-dag Pedro Carmona beginnen leugens te verspreiden als zou de vrijheid van meningsuiting in gevaar zijn, omdat ze worden beschuldigd van manipulatie. Genoeg leugens! Er zijn de voorbije twee dagen volop manipulaties en vervolgingen geweest waarover deze media weigerden te informeren."
In de nacht van zaterdag op zondag wordt Chavez met een legerhelicopter terug naar Miraflores gevlogen. Tienduizenden aanhangers verwelkomen hem. Hij bedankt hen breedlachend. "Ik heb er geen moment aan getwijfeld dat het Venezolaanse volk deze staatsgreep nooit zou aanvaarden."
1. Resumen Latino-Americano, 12, 13, 14 april.

Waarom willen de VS Chavez weg?

Wie is Chavez, waarom wordt hij op handen gedragen door het gewone volk in zijn land? Een portret.

President Chavez won al verscheidene verkiezingen, sinds hij aan de macht kwam in 1998. Hij hervormde het onderwijs en verdubbelde het onderwijsbudget waardoor 1 miljoen arme jongeren voor het eerst naar school konden. Hij reguleerde de informele economie. Hij bracht de werkweek terug tot 44 uur. Hij introduceerde een systeem van microkrediet voor armen en vrouwen. De kindersterfte daalde van 21 naar 17 per duizend.
Hij hervormde de staatsinstellingen (het parlement, de grondwet, het gerecht). Hij voert een onafhankelijke buitenlandse politiek, waarbij hij in belangrijke mate de politiek van de OPEC (olieproducerende landen) beïnvloedt, relaties aanknoopt met Irak en Libië, en diplomatieke en economische banden uitbouwt met Cuba. President Chavez ging op bezoek naar Havana en sloot er een petroleum-akkoord waarmee de energiebevoorrading van Cuba is verzekerd. Ook andere landen uit de Caraïben sloten voordelige akkoorden af.
De aanvallen van de Verenigde Staten tegen Afghanistan veroordeelde Chavez als "het bestrijden van het terrorisme met terrorisme" en hij eiste dat het vermoorden van onschuldigen zou stoppen. Als antwoord riep de VS-regering tijdelijk haar ambassadeur terug uit Caràcas. De veiligheidsdiensten van de VS kregen niet de gevraagde informatie over de uitgebreide Arabische gemeenschap in Venezuela. Zijn minister van Defensie vroeg aan de permanente militaire vertegenwoordiging van de Verenigde Staten in Venezuela om hun kantoor in het hoofdkwartier van de Venezolaanse strijdkrachten te ontruimen. De weigering van het regime van Chavez om Amerikaanse verkenningsvliegtuigen in zijn luchtruim toe te laten, vermindert de militaire druk op de Colombiaanse guerrilla.

VS hebben niet alleen in Venezuela problemen

Sinds eind de jaren '90 is het centrum van het verzet tegen de Verenigde Staten in Latijns-Amerika naar het noorden verschoven: Colombia, Ecuador en Venezuela.

In Colombia controleren de gezamenlijke guerrillalegers een breed gebied ten zuiden van Bogotà tot de Ecuadoriaanse grens, in het noordoosten richting Panama en in uitgestrekte gebieden ten oosten en ten westen van de hoofdstad. Bovendien zijn er in vele steden stadsmilities actief. Tegelijk zijn er ook brede volksbewegingen van boeren en arbeiders, die met hun stakingen het regime dooreenschudden.
In Ecuador is een brede en radicale volksbeweging actief, die de voorbije jaren al twee pro-Amerikaanse presidenten heeft doen aftreden. En het massale verzet van de boeren- en indianenbeweging in Ecuador tegen de militarisering van de grens tussen Ecuador en Colombia, verzwakt de slagkracht van het VS-leger.
Terwijl de VS in Colombia een bijna exclusief militaire strategie volgen, proberen zij in Venezuela een intensieve ondermijningsstrategie te volgen, samen met de Venezolaanse elites. Die strategie kwam in november 2001 in een stroomversnelling. Toen vaardigde Chavez 49 economische wetten uit, onder meer voor landhervorming en voor het behoud van de staatscontrole over de oliesector. Venezuela is de vierde grootste uitvoerder van olie. Het bedrijf staat in voor 80 procent van de inkomsten uit export en 50 procent van de belastingsinkomsten.

Eenzelfde strategie in Venezuela en Palestina
Luttele uren na de staatsgreep erkenden de Verenigde Staten de 'interimregering' van coup-pleger Carmona. De Europese Unie wou niet onderdoen. Bij monde van het Spaanse voorzitterschap bevestigde ze haar vertrouwen in de overgangsregering dat die "de democratische waarden en instellingen zou respecteren."1 Ook het Internationaal Muntfonds verklaarde zich direct bereid de nieuwe dictator te helpen.
In haar editoriaal van 13-14 april stelt Radio Havana Cuba over deze houding van het Westen:
"Wat de VS-regering Chavez verwijt is dat hij probeerde de olieproducerende landen van de OPEC te laten samenwerken om een rechtvaardige prijs af te dwingen, zodat het volk van Venezuela uit de ondraaglijke miserie van Latijns-Amerika zou geraken. Het leger heeft een president van het patronaat in het zadel geholpen. Dat is allemaal gebeurd op bevel van de Verenigde Staten, die hun petroleum voor een heel groot deel uit Venezuela betrekken. (...)
Het kapitalisme heeft vandaag dezelfde strategie in Latijns-Amerika als in Palestina: buigen of barsten. Men begrijpt niets van de VS-strategie als men niet begrijpt dat ze een voorbode is voor de fascisering van het kapitalisme, met repressie en de opkomst van fascistische en integristische bewegingen om de massabeweging te verhinderen. Ze willen de crisis van het kapitalisme nog maar eens afwentelen op de volkeren. De regeringen die medeplichtig zijn aan die ondraaglijke druk op de volkeren zullen beschouwd worden als bondgenoten, de anderen als vijanden die met geweld, misdaden en martelingen moeten worden weggeveegd, ook als dat sociale uitbarstingen teweeg brengt die men dan in het bloed kan smoren, om een 'voorbeeld' te stellen. () Het enige antwoord ligt in de massabeweging, de verdediging van de vrede en de sociale rechtvaardigheid. We moeten ons verenigen want we staan voor een fasciserende periode van het kapitalisme."2
1. Le Soir, 15 april · 2. www.radiohc.org.

Volgens het boekje van de CIA
"Hoe weten we dat de CIA achter deze poging tot staatsgreep zat in Venezuela?", vraagt William Blum zich af. Als auteur van Het vermoorden van de hoop, een boek over de militaire interventies van de VS en de CIA na de Tweede Wereldoorlog, kent hij ook het antwoord: "Eenvoudig: omdat het altijd zo geweest is. Zoals we weten dat de zon elke dag opkomt en dat er geen reden is om te denken dat het morgenvroeg anders zal zijn."
"De Washington Post informeert op 13 april vanuit Venezuela: 'Leden van de verscheiden oppositiegroepen hebben de voorbije weken voortdurend de VS-ambassade bezocht. Daarbij bevonden zich actieve op rust gestelde generaals, de bazen van de media en politici van de oppositie.' Verder is geweten dat in de voorbije maanden verscheidene leiders van de oppositie een bezoek brachten aan Washington. Ze kregen daarvoor o.a. financies van het Internationaal Republikeins Instituut, een onderdeel van het National Endowment for Democracy dat sinds jaren een façade-organisatie is van de CIA."1
1. www.eurosur.org/rebelion

Waarom wilden de Verenigde Staten Chavez weg?

De staatsgreep in Venezuela tegen president Chavez is niet alleen een zeer zware tegenslag voor het volk in Venezuela maar ook voor de anti-imperialistische strijd in Colombia en Ecuador en in heel Latijns-Amerika.

Het is sinds eind de jaren ’90 dat het centrum van het verzet tegen de Verenigde Staten naar het noorden van Zuid-Amerika verschuift: Colombia, Ecuador en Venezuela.
In Colombia controleren de gezamenlijke guerrillalegers een breed gebied ten zuiden van Bogotà tot de Ecuadoriaanse grens, in het noordoosten richting Panama en in uitgestrekte gebieden ten oosten en ten westen van de hoofdstad. Bovendien zijn er in vele steden stadsmilities actief. Tegelijk zijn er ook brede volksbewegingen van boeren en arbeiders, die met hun stakingen het regime dooreenschudden.
In Venezuela won president Chavez al verscheidene verkiezingen. Hij hervormde de staatsinstellingen (het parlement, de grondwet, het gerecht). Hij voert een onafhankelijke buitenlandse politiek, waarbij hij in belangrijke mate de politiek van de OPEC beinvloedt, relaties aanknoopt met Irak, en diplomatieke en economische banden uitbouwt met Cuba.
In de drie landen verzetten de gewapende bewegingen, het volksverzet en het progressief regime van Chavez zich tegen het interventionisme van Washington en zijn neoliberale politiek.
De weigering van het regime van Chavez om Amerikaanse verkenningsvliegtuigen in zijn luchtruim toe te laten, vermindert de militaire druk op de Colombiaanse guerrilla. En het massale verzet van de boeren- en indianenbeweging in Ecuador tegen de militarisering van de grens tussen Ecuador en Colombia, verzwakt de agressie van het VS-leger. President Chavez ging op bezoek naar Havanna, en sloot er een petroleum-akkoord waarmee de energiebevoorrading van Cuba is verzekerd. Ook andere landen uit de Caraïben sloten voordelige akkoorden af.
Terwijl de VS in Colombia een bijna exclusief militaire strategie volgen, probeerden zij in Venezuela te vermijden te snel in een grote confrontatie terecht te komen. Ze beseften dat de krachtsverhoudingen in Venezuela ongunstig waren voor een directe militaire actie. Daarom hebben zij samen met de Venezolaanse elites hun ondermijningswerk geïntensifieerd. President Chavez was er wel in geslaagd een volksbeweging uit te bouwen die zijn beleid steunde. Maar, net als Allende in Chili in de periode 1970-1973, heeft hij het imperialisme en de plaatselijke elites zwaar onderschat.